Thực tiễn chia thừa kế theo di chúc nhiều khi phát sinh các trường hợp thừa kế theo pháp luật. Bài viết dưới đây sẽ tổng hợp 6  Trường hợp áp dụng thừa kế theo pháp luật phổ biến thường gặp.

1. Không có di chúc

Đây là trường hợp khi người chết không lập di chúc hoặc có lập nhưng chính họ đã tiêu hủy di chúc bằng cách: xé, đốt hoặc tuyên bố hủy bỏ di chúc của mình sau khi lập.
Thời điểm mở thừa kế di chúc đã bị thất lạc hoặc bị hư hại. Cụ thể hình thức của di chúc không còn thể hiện đầy đủ ý chí của người lập di chúc đó cũng như không thể chứng minh được nguyện vọng đích thực của người lập di chúc.
Trong trường hợp này toàn bộ di sản được phân chia có những người thừa kế theo quy định tại Điều 670 Bộ Luật Dân sự.

2. Di chúc không hợp pháp

Di chúc được coi là bất hợp pháp nếu không đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định tại Khoản 1 Điều 655 Bộ luật Dân sự. Di chúc bất hợp pháp sẽ không có hiệu lực.
Di chúc có thể bị tuyên bố vô hiệu toàn bộ hoặc chỉ bị vô hiệu một phần. Di chúc sẽ bị coi là vô hiệu toàn bộ (hoàn toàn) nếu di chúc đó do người không minh mẫn, sáng suốt lập ra, di chúc không phải là ý nguyện đích thực của người lập, di chúc do người đủ 15 tuổi nhưng chưa đủ 18 tuổi lập ra mà không có sự đồng ý của cha mẹ hay người giám hộ, hoặc di chúc do người dưới 18 tuổi lập ra. Một di chúc cũng bị coi là vô hiệu toàn bộ nếu toàn bộ nội dung của nó trái pháp luật, trái đạo đức xã hội.
Tất cả những trường hợp này, toàn bộ di sản của người lập di chúc để lai sẽ được chia đều cho những người ở hàng thừa kế thứ nhất.

Xem thêm: Di chúc hợp pháp là gì?

3. Phần di sản không được định đoạt trong di chúc

Khi nội dung của di chúc chỉ định đoạt một phần di sản của người chết thì những phần còn lại sẽ thực hiện phân chia theo pháp luật. Khi đó những người cùng một hàng thừa kế sẽ được chia đều phần di sản này.
Những người đã được hưởng thừa kế theo di chúc vẫn được hưởng phần di sản thừa kế theo pháp luật nếu họ đứng trong hàng thừa kế được hưởng di sản theo pháp luật trừ phi người lập di chúc chỉ định họ chỉ được hưởng thừa kế theo di chúc.

4. Người thừa kế chết trước hoặc cùng thời điểm với người lập di chúc

* Cùng với người thừa kế là cá nhân thì hưởng thừa kế là cơ quan, tổ chức theo di chúc không còn vào thời điểm mở thừa kế cũng áp dụng chia di sản theo pháp luật
* Các cơ quan, tổ chức chỉ bị coi là “không còn” nếu vào thời điểm mở thừa kế các cơ quan, tổ chức đó đã chấm dứt sự tồn tại của mình trên thực tế như bị giải thể hoặc bị tuyên bố phá sản.
* Nếu cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc bị chấm dứt do sát nhập, hợp nhất hoặc chia tách thành cơ quan, tổ chức mới. Thì cơ quan, tổ chức được sát nhập, hợp nhất hoặc chia tách là đơn vị kế thừa quyền thừa kế theo di chúc của cơ quan, tổ chức cũ. Khi đó phần di sản thừa kế của cơ quan tổ chức cũ sẽ được dịch chuyển cho cho cơ quan, tổ chức mới theo đúng ý chí của người lập di chúc.
* Nếu chỉ có một hoặc một số người thừa kế chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; các cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế thì chỉ phần di sản liên quan đến họ mới được áp dụng thừa kế theo pháp luật.
* Nếu toàn bộ những người, cơ quan, tổ chức thừa kế theo di chúc chết trước, chết cùng thời điểm (không còn tồn tại đối với cơ quan, tổ chức) với người lập di chúc. Thì toàn bộ di sản của người lập di chúc sẽ được phân chia cho những người thừa kế theo pháp luật của người lập di chúc đó.

5. Người thừa kế theo di chúc không có quyền hưởng thừa kế

* Những người hưởng thừa kế theo di chúc nhưng lại thực hiện những hành vi đã quy định tại khoản 1 Điều 646 Bộ Luật Dân sự sẽ không được hưởng thừa kế.
Cụ thể những trường hợp sau đây sẽ bị truất quyền thừa kế theo di chúc:
- Hành vi nói trên xảy ra sau khi di chúc đã lập mà người lập di chúc không có ý kiến gì khác.
- Hành vi nói trên xảy ra trước khi lập di chúc nhưng người lập di chúc không biết được người đó đã có hành vi đó.
* Nếu toàn bộ những người thừa kế theo di chúc đều không có quyền hưởng di sản thì áp dụng thừa kế theo pháp luật đối với toàn bộ di sản mà người lập di chúc để lại.
* Nếu chỉ có một hoặc một số người thừa kế theo di chúc không có quyền hưởng di sản thì chỉ áp dụng thừa kế theo pháp luật đối với phần di sản liên quan đến những người đó. Nghĩa là phần di sản của những người thừa kế theo di chúc không có quyền hưởng di sản sẽ được dịch chuyển cho những người thừa kế theo quy định tại Điều 679 Bộ Luật Dân sự

6. Người thừa kế theo di chúc từ chối quyền hưởng di sản

* Người được thừa kế theo di chúc nhưng họ từ chối nhận di sản quy định tại điều 645 Bộ Luật Dân sự. Phần di sản của người từ chối nhận sẽ được áp dụng thừa kế theo pháp luật.
* Lưu ý: Trong thực tế có những người có thể là người thừa kế theo di chúc nhưng cũng đồng thời là người thừa kế theo luật của người lập di chúc. Vì vậy, trong trường hợp này, nếu họ chỉ từ chối quyền hưởng di sản theo di chúc, thì phần di sản đó được chia cho những người thừa kế theo pháp luật và người từ chối vẫn được hưởng di sản theo pháp luật.
*Nếu người thừa kế từ chối nhận di sản (theo di chúc và theo pháp luật) thì phần di sản đó được chia cho những người thừa kế theo pháp luật còn lại (trừ đi người đã từ chối nhận thừa kế
*Trong trường hợp toàn bộ những người thừa kế theo di chúc đều từ chối quyền hưởng di sản, thì toàn bộ di sản thừa kế mà người lập di chúc để lại sẽ được chia cho những người thừa kế theo pháp luật của người đó theo quy định tại Điều 679 Bộ Luật Dân sự. Tương tự chỉ áp dụng thừa kế theo pháp luật phần di sản của một hoặc một số người thừa kế theo theo di chúc khi họ từ chối nhận thừa kế di sản.